Βιώσιμες προσεγγίσεις στους τομείς της υποδηματοποιίας και της κλωστοϋφαντουργίας

Τα τελευταία χρόνια, η ατζέντα των κυβερνήσεων, των εταιρειών και των διεθνών οργανισμών έχει θέσει ως προτεραιότητα την βιώσιμη ανάπτυξη στις βιομηχανίες μας, συμπεριλαμβανομένης της κλωστοϋφαντουργίας και της βιομηχανίας υποδημάτων, προκειμένου να μειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους. Ως αποτέλεσμα, υπήρξε μια αυξανόμενη προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων με στόχο μια κυκλική οικονομία που μετριάζει τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο αυτών των τομέων¹.

Η επαναχρησιμοποίηση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και υποδημάτων, ιδίως  υφασμάτων,  έχει γίνει ένας δημοφιλής τρόπος για την παράταση της διάρκειας ζωής των προϊόντων, αντίθετα με την επαναχρησιμοποίηση υλικών υποδηματοποιίας, που συχνά περιορίζεται λόγω παραγόντων υγιεινής και εργονομίας.  Η επαναχρησιμοποίηση,  μεταξύ πολλών άλλων, περιλαμβάνει επισκευές, επαναχρησιμοποίηση για νέο διαφορετικό προϊόν, ανακύκλωση και δωρεές επιτρέποντας σε ιδιώτες και επιχειρήσεις να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, βοηθώντας παράλληλα όσους έχουν ανάγκη²

Ωστόσο, η ανακύκλωση των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και υποδημάτων υπόσχεται να μεταμορφώσει την βιομηχανία προς μια κυκλική οικονομία, παρέχοντας καινοτόμα ανακυκλωμένα υλικά. Όσον αφορά τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, η ανακύκλωση από ίνα σε ίνα συμβάλλει στην μείωση της παραγωγής παρθένων κλωστοϋφαντουργικών ινών, καθώς και στην μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε σύγκριση με την παραγωγή παρθένων υλικών, με αποτέλεσμα σημαντική θετική επίδραση στο περιβάλλον². Η ανακύκλωση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων συμβάλλει στην μείωση της χρήσης νερού, καθώς τα απόβλητα μετατρέπονται σε υφάσματα που απαιτούν λιγότερο νερό και παράγουν λιγότερες εκπομπές σε σχέση με τα νέα υλικά².

Η ανακύκλωση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων αποτελεί κρίσιμο μέρος της σύγχρονης διαχείρισης αποβλήτων και μπορεί να ταξινομηθεί σε τέσσερις κατηγορίες: ανακύκλωση προς τα πάνω, ανακύκλωση προς τα κάτω, ανακύκλωση κλειστού κυκλώματος και ανακύκλωση ανοικτού κυκλώματος³. Οι διαδικασίες ανακύκλωσης τείνουν να ταξινομούνται ως βιοτεχνικές, καλλιτεχνικές και ατομικές και απαιτούν χειρωνακτικές παρεμβάσεις ως βιώσιμη μέθοδο δημιουργίας ενός νέου ρούχου που έχει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής⁴. Συνοπτικά, η ανακύκλωση είναι μια μεθοδολογία επαναχρησιμοποίησης, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί κυρίως από τους τελικούς χρήστες. Για παράδειγμα , ένα ζευγάρι τζιν μπορεί να μετατραπεί σε φούστα ως μέθοδος  προς τα πάνω ανακύκλωσης⁵. Η ανακύκλωση προς τα κάτω δημιουργεί κάτι νέο μικρότερης αξίας χωρίς την ανάγκη πλήρους επανεπεξεργασίας των πρώτων υλών, όπως η ανακύκλωση. Ένα παράδειγμα ανακύκλωσης προς τα κάτω θα ήταν να πάρουμε ένα πουκάμισο και να το κόψουμε σε πανιά για σκούπισμα⁶.

Η μετατροπή των πλαστικών μπουκαλιών σε ανακυκλωμένα πολυεστερικά ρούχα αποτελεί παράδειγμα ανακύκλωσης ανοικτού κύκλου, με τη διάσπαση των απορριμμάτων σε βασικά συστατικά για τη δημιουργία νέων προϊόντων⁴. Από την άλλη πλευρά, η ανακύκλωση από ίνα σε ίνα αντιπροσωπεύει μια διαδικασία ανακύκλωσης κλειστού κύκλου κατά την οποία το υλικό επαναχρησιμοποιείται για τη δημιουργία του ίδιου τύπου προϊόντος. Η ανακύκλωση κλειστού κυκλώματος θεωρείται πιο φιλική προς το περιβάλλον από την ανακύκλωση ανοικτού κυκλώματος, ωστόσο, απαιτεί εξειδικευμένη υποδομή για την διεξαγωγή της διαδικασίας ανακύκλωσης. Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί σημαντικές εξελίξεις στις διαδικασίες και τις τεχνολογίες ανακύκλωσης. Η εταιρεία Fast Feet Grinded⁷ έχει αναπτύξει διαδικασίες ανακύκλωσης για υλικά υποδημάτων όπως αφροί, λάστιχα, υφάσματα και δέρματα, τα οποία μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ως πρώτες ύλες τόσο για νέα υποδήματα (ανακύκλωση κλειστού κύκλου) όσο και για την ανάπτυξη νέων προϊόντων (ανακύκλωση ανοικτού κύκλου), όπως   έπιπλα εξωτερικού χώρου δημόσιας χρήσης, γήπεδα άθλησης ή μονωτικά πάνελ.

Η ανακύκλωση υποδημάτων είναι μια πιο σύνθετη εργασία λόγω της ποικιλίας των συστατικών, των υλικών και των διαδικασιών που συνθέτουν ένα ζευγάρι υποδημάτων, όπως τα υλικά που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Οι ιδιότητες αυτών των υλικών είναι σημαντικές, καθώς καθορίζουν τη διάρκεια ζωής των υποδημάτων και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκύπτουν κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους⁸. Υπολογίζεται ότι περίπου 40 διαφορετικά υλικά χρησιμοποιούνται για την κατασκευή ενός παπουτσιού⁸. Οι πρωταρχικοί λόγοι για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του κλάδου οφείλονται στις δυσκολίες που σχετίζονται με την διεξαγωγή πλήρους διαχωρισμού και ανάκτησης τόσων πολλών υλικών με οικονομικά αποδοτικό και βιώσιμο τρόπο⁸. Από την άλλη πλευρά, τα υφάσματα και τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα περιέχουν συνήθως ένα μόνο υλικό ή συστατικό, διευκολύνοντας την ανακύκλωσή τους και μειώνοντας το κόστος διαχωρισμού. Η διαδικασία ανακύκλωσης υποδημάτων περιλαμβάνει την διαλογή των υποδημάτων ανάλογα με την κατάσταση και τον τύπο υλικού και την αποσυναρμολόγηση των συστατικών για ανακύκλωση. Απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση για την βελτίωση της αποσυναρμολόγησης και της δυνατότητας ανακύκλωσης των υποδημάτων- ωστόσο, αρκετά πιλοτικά έργα βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη στην       ΕΕ ^9.10.

Η αυξανόμενη σημασία της βιωσιμότητας στον τομέα έχει οδηγήσει τους κατασκευαστές να εντείνουν τις προσπάθειές τους στις διαδικασίες ανακύκλωσης, προωθώντας ταχέως πρωτοβουλίες ανακύκλωσης στις βιομηχανίες κλωστοϋφαντουργίας και υποδημάτων. Σε διάφορες περιοχές έχουν θεσπιστεί στρατηγικές και πολιτικές που θα παρέχουν τόσο περιβαλλοντική προστασία όσο και οικονομική αποτελεσματικότητα 11. Για παράδειγμα, η έννοια του προτύπου ανακύκλωσης που εισήχθη το 2012 εστιάζει στην ανακύκλωση τόσο των προ-καταναλωτικών όσο και των μετα-καταναλωτικών αποβλήτων, με έως και τρία επίπεδα πιστοποίησης ανάλογα με το ποσοστό ανακυκλωμένου υλικού που περιέχεται στο προϊόν¹².

Η Στρατηγική της ΕΕ για τα Βιώσιμα και Κυκλικά Κλωστοϋφαντουργικά Προϊόντα και Υποδήματα, η οποία δρομολογήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Ιούλιο του 2023¹³, προωθεί πιο πράσινους και πιο ανταγωνιστικούς τομείς. Η προσέγγισή της εκτείνεται από το σχεδιασμό των προϊόντων έως την ανακύκλωση, ενθαρρύνοντας πιο βιώσιμες πρακτικές για την προστασία του περιβάλλοντος και υποστηρίζοντας τις επιχειρήσεις στη μετάβασή τους σε πιο υπεύθυνα μοντέλα.

Τα βασικά μέτρα για τις βιομηχανίες κλωστοϋφαντουργίας και υποδημάτων περιλαμβάνουν:

– Υποχρεωτικό οικολογικό σχεδιασμό: Κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και υποδήματα πρέπει να είναι ανθεκτικά, επισκευάσιμα και ανακυκλώσιμα. Θα καθοριστούν ελάχιστες απαιτήσεις για τις ανακυκλωμένες ίνες και θα απαγορευτεί η καταστροφή μη πωληθέντων ή επιστρεφόμενων προϊόντων.

– Σαφής ενημέρωση των καταναλωτών: Ένα “ψηφιακό διαβατήριο προϊόντος” θα συνοδεύει όλα τα καταναλωτικά προϊόντα, παρέχοντας λεπτομέρειες σχετικά με τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο και την ανακυκλωσιμότητά τους

– Καταπολέμηση του “πράσινου ξεπλύματος”: Θα επιβληθούν αυστηρότεροι έλεγχοι για την αποτροπή παραπλανητικών περιβαλλοντικών ισχυρισμών στα καταναλωτικά προϊόντα.

– Μείωση των μικροπλαστικών: Τα συνθετικά υφάσματα, όπως ο πολυεστέρας, απελευθερώνουν πλαστικά σωματίδια στο περιβάλλον. Η στρατηγική προτείνει μέτρα για την ελαχιστοποίηση αυτών των εκπομπών μέσω καλύτερων σχεδίων και βιομηχανικών διαδικασιών.

– Διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού: Οι κατασκευαστές θα είναι υπόλογοι για ολόκληρο τον κύκλο ζωής των προϊόντων τους,  με παροχή κινήτρων για βιώσιμες πρακτικές μέσω αμοιβών (τελών) προσαρμοσμένων στις περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις.

– Υποστήριξη της καινοτομίας και της κατάρτισης: Θα χρηματοδοτηθούν έργα για την προώθηση βιώσιμων τεχνολογιών και την κατάρτιση εργαζομένων του τομέα σε πράσινες δεξιότητες.

Το πρόγραμμα VETting Green επικεντρώνεται στην ευαισθητοποίηση των καταναλωτών, ώστε να τους βοηθήσει να λαμβάνουν πιο ενημερωμένες αποφάσεις αγοράς και να αναγνωρίζουν το “πράσινο ξέπλυμα” από τις πραγματικά βιώσιμες πρακτικές. Στόχος του είναι επίσης να βοηθήσει τις εταιρείες κλωστοϋφαντουργίας και υποδημάτων να προετοιμαστούν για την επερχόμενη περιβαλλοντική νομοθεσία, προωθώντας παράλληλα την κυκλική οικονομία.

1. [1] Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Region, EU Strategy for Sustainable and Circular Textiles, COM (2022) 141 final (Mar. 30, 2022).
2.  Kuuskvere, C. (2022). Opportunities and challenges for implementing circularity in textile production [Honors Thesis, Kenan-Flagler Business School]. https://doi.org/10.17615/3r3p-6071
3.  Abrishami, S., Shirali, A., Sharples, N., Kartal, G. E., Macintyre, L., & Doustdar, O. (2024). Textile recycling and recovery: An eco-friendly perspective on textile and garment industries challenges. Journal Title, 94(23-24). https://doi.org/10.1177/00405175241247806
4.  Bigolin, R., Blomgren, E., Lidström, A., Malmgren de Oliveira, S., & Thornquist, C. (2022). Material inventories and garment ontologies: Advancing upcycling methods in fashion practice. Sustainability, 14(5), 2906. https://doi.org/10.3390/su14052906
5.  Gathered. (n.d.). Upcycling clothes ideas. Retrieved January 13, 2025, from https://www.gathered.how/arts-crafts/upcycling-clothes-ideas
6.  Chicago Textile Recycling. (2020, June 15). 2 terms defined: Upcycle and downcycle. Retrieved January 13, 2025, from https://chicagotextilerecycling.com/2020/06/15/2-terms-defined-upcycle-and-downcycle/
7.  Fast Feet Grinded. (n.d.). Fast Feet Grinded – Homepage. Retrieved January 10, 2025, from https://www.fastfeetgrinded.eu/
8.  Van Rensburg, M. L., Nkomo, S. L., & Mkhize, N. M. (2020). Life cycle and end-of-life management options in the footwear industry: A review. Waste Management & Research, 38(6). https://doi.org/10.1177/0734242X20908938
9.  RecyclingInside. (2023, August 24). Footwear sustainability: Embracing recycling to tread lightly on earth. RecyclingInside. Retrieved January 10, 2025, from https://recyclinginside.com/textile-recycling/footwear-sustainability-embracing-recycling-to-tread-lightly-on-earth/
10.  RecyclingInside. (2023, August 24). Footwear sustainability: Embracing recycling to tread lightly on earth. RecyclingInside. Retrieved January 10, 2025, from https://recyclinginside.com/textile-recycling/footwear-sustainability-embracing-recycling-to-tread-lightly-on-earth/
11.  Vadicherla, T., & Saravanan, D. (2014). Textiles and apparel development using recycled and reclaimed fibers. In Roadmap to sustainable textiles and clothing (pp. 139–160). Springer. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-6435-8_12
12.  Textile Exchange. (n.d.). Recycled claim & global recycled standard. Textile Exchange. Retrieved January 10, 2025, from https://textileexchange.org/recycled-claim-global-recycled-standard/
13.  European Commission. (n.d.). Textiles strategy. European Commission. Retrieved January 10, 2025, from https://environment.ec.europa.eu/strategy/textiles-strategy_en
14.  Acharya, S., Rumi, S. S., & Abidi, N. (2021). Microfibers from synthetic textiles as a major source of microplastics in the environment: A review. Textile Research Journal, 91(17–18). https://doi.org/10.1177/0040517521991244